Co to jest aspekt środowiskowy?
Oficjalna definicja aspektu środowiskowego przytaczana za normą ISO 14001 z roku 2015 określa aspekt środowiskowy jako element działań lub wyrobów lub usług organizacji, który wzajemnie oddziałuje lub może wzajemnie oddziaływać ze środowiskiem. Zgodnie z tą definicją aspektem może być jakakolwiek oś interakcji organizacji ze środowiskiem, niezależnie od tego czy ta interakcja skutkuje wpływem negatywnym czy też pozytywnym na środowisko.
Środowisko czy środowisko naturalne?
Pojęcia środowiska nie wolno zawężać do tylko środowiska naturalnego. Zgodnie z definicją przedstawioną w normie, środowisko to otoczenie, w którym działa organizacja, z uwzględnieniem powietrza, wody, ziemi, zasobów naturalnych, flory, fauny, ale również ludzi i ich wzajemnych zależności. Zatem całość otoczenia organizacji należy rozumieć jako środowisko, a jakikolwiek wpływ na to otoczenie jako potencjalny aspekt środowiskowy.
Aspekt środowiskowy, a cykl życia
Zgodnie z definicją aspektu miejsc, w których organizacja nawiązuje interakcję ze środowiskiem może być całkiem sporo. Organizacja musi określić aspekty środowiskowe biorąc pod uwagę swoje działania, wyroby i usługi, a więc de facto, wszystkie sfery swojego funkcjonowania. Podczas określania aspektów środowiskowych nie może się również ograniczać do tego co dzieje się wyłącznie na jej „podwórku”, ale musi wziąć pod rozwagę wszystkie etapy cyklu życia jej wyrobów i usług. Cykl życia należy w tym wypadku rozumieć w najszerszym możliwym ujęciu, a więc od kołyski aż po grób (Craddle to Grave). Zawężanie pojęcia cyklu życia do tego co dzieje się wyłącznie w obszarze samej organizacji jest wykluczone i z pewnością zostanie zakwestionowane już podczas pierwszego niezależnego audytu weryfikującego poprawność wdrożenia systemu.
Etapy cyklu życia, dla których należy weryfikować aspekty środowiskowe
Takie rozszerzone podejście jest zgodne z zaleceniami ISO 14004 oraz wpisuje się w koncepcję zrównoważonego rozwoju, a co za tym idzie również w koncepcję społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR). Prawidłowe podejście do cyklu życia każdego wyrobu/ usługi powinno uwzględniać powiązane ze sobą fazy:
– projektowania;
– pozyskiwania surowców czyli wydobycia i pierwotnego przetwarzania surowców;
– transportu i dystrybucji;
– produkcji czyli wytwarzania i świadczenia usług;
– użytkowania czyli eksploatacji, utrzymania i napraw;
– końcowego zagospodarowania czyli recyklingu i utylizacji odpadów.
Nie jest wymagana szczegółowa ocena cyklu życia. Całkowicie wystarczające jest staranne przemyślenie poszczególnych etapów cyklu życia, na które może mieć lub ma wpływ organizacja.
Określanie aspektów środowiskowych
Określając aspekty środowiskowe organizacja uwzględnia standardowy tok swojego funkcjonowania, a ponadto musi uwzględnić wszelkie planowane i modyfikowane przedsięwzięcia oraz racjonalnie przewidywalne warunki nietypowe i sytuacje awaryjne.
Załącznik A normy ISO 14001: 2015 podpowiada, iż określając aspekty środowiskowe, organizacja może wziąć pod uwagę:
- emisje do powietrza;
- uwolnienia do wody;
- uwolnienia do gleby;
- zużycie surowców i zasobów naturalnych;
- zużycie energii;
- emitowaną energię (np. ciepło, promieniowanie, drgania (hałas) i światło);
- wytwarzanie odpadów i/lub produktów ubocznych;
- zajęcie przestrzeni.
W praktycznym ujęciu dobrze jest na tym etapie sporządzić robocze zestawienie wszystkich zidentyfikowanych aspektów środowiskowych z podziałem na ich źródła bądź na ich konsekwencje.
Pozytywne i negatywne aspekty środowiskowe
Aspekty środowiskowe mogą skutkować zarówno pozytywnym, jak i negatywnym wpływem na środowisko. Wpływy na środowisko mogą oddziaływać lokalnie, regionalnie lub globalnie. Mogą również mieć charakter bezpośredni, pośredni lub być kompilacją wpływu bezpośredniego i pośredniego.
Znaczące aspekty środowiskowe
Spośród zidentyfikowanych aspektów środowiskowych organizacja wyłania znaczące aspekty, czyli takie, które w znaczący sposób wpływają na środowisko. Nie ma jednej ustandaryzowanej metody określania znaczących aspektów środowiskowych. Organizacja może zatem przyjąć w zasadzie dowolną metodykę i dowolne kryteria. Twórcy normy oczekują jednak, że będą to zasady spójne dla całej organizacji. Kryteria środowiskowe przyjęte przez organizację stają się minimalnymi kryteriami oceny kwalifikacji znaczących aspektów środowiskowych.
Kryteria mogą dotyczyć samych aspektów środowiskowych, wtedy rozważyć można np. rodzaj, wielkość, częstotliwość ich występowania. Kryteria mogą dotyczyć również wpływów aspektów na środowisko, wtedy rozważyć można np. skalę, uciążliwość, czas trwania, czy poziom narażenia. Inne kryteria mogą obejmować np. wymagania prawne lub kwestie istotne dla stron zainteresowanych.
Znaczące aspekty środowiskowe i związane z nimi ryzyka i szanse
Znaczące aspekty środowiskowe mogą być źródłem ryzyk i szans. Organizacja musi oceniać związane z aspektami ryzyka i szanse, aby zapewnić, że będzie mogła osiągnąć zamierzone wyniki systemu zarządzania środowiskowego.
Narzędzie do identyfikowania i określania znaczących aspektów środowiskowych
Zdecydowanie najpopularniejszym rozwiązaniem są zestawienia tabelaryczne. Umożliwiają one zarówno czytelne grupowanie aspektów, jak i zastosowanie zunifikowanych metodologii opartych o czytelne kryteria.
Zainteresowała cię ta tematyka?
Zapraszamy na szkolenia i warsztaty z zakresu norm środowiskowych.
